بررسی تطبیقی تحول خواهی میرزا ملکم خان ناظم الدوله و دکتر علی شریعتی

پژوهش حاضر در راستای واکاوی اندیشه روشنفکری در جریان دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، به مقایسه تحول‌خواهی در اندیشه میرزاملکم‌خان و علی شریعتی می‌پردازد. مسئله پژوهش حاضر این است که چه تفاوتی میان اندیشه تحول‌خواهی در اندیشه این دو متفکر با توجه به شرایط زمانه شان وجود دارد؟ در این راستا، این مقاله با استفاده از رهیافت توماس اسپریگنز(کشف بحران، شناسایی علل آن و ارائه بدیل و راهکار) اندیشه این دو روشنفکر را مورد تحلیل قرار می‌دهد. جوهر اندیشه ملکم بر رویارویی با عقب‌ماندگی و ترویج آیین ترقی استوار است و با تمجید مدرنیزاسیون، دین را تنها برای توجیه و یاری اندیشه خود مورد تاکید قرار می‌دهد. وی با دغدغه رفع عقب‌ماندگی در پاسخ به مسئله چه باید کرد، پیروی از غرب را مطرح می‌کرد. در مقابل او، شریعتی به احیای هویت دینی و طرح و ساخت الگو برای مقابله با برداشت های سطحی از غرب و مدرنیته و مدرنیزاسیون پرداخت و در پاسخ به مسئله چه باید کرد، احیای اندیشه های  عدالت‌خواهانه و ازادیخواهانه(بازگشت به خویشتن) را مطرح می‌کرد. ایران امروز برای تاکید بر بنیان‌های هویتی خود و همچنین دستیابی به پیشرفت، به رویکردهای اندیشه‌ای و الگوهای مناسب توسعه نیاز دارد که بتواند ضمن جمع میان پیشرفت و هویت، هیچ کدام از آنها را به مخاطره نیاندازد و هیچ یک را برتر جلوه ندهد. زیرا تاریخ معاصر ایران نشان داده ارجحیت هریک از این دو باعث برهم خوردن تعادل جامعه و موجب ناپایداری آن در بلندمدت می‌شود.